Ég sá að Guðni Ágústsson var að skrifa í Fréttablaðið sl. laugardag og renndi yfir greinina. Kjarni hennar er sá að Evrópusambandið sé slæmt og beiti fúlgum fjár til að reka einhliða áróður fyrir sjálfu sér hér á landi, í því augnamiði að fá Íslendinga til að samþykkja inngöngu í sambandið þegar þar að kemur. Guðni, eins og aðrir Evrópusambandsandstæðingar, hafnar því að nú fari fram samningaviðræður milli Íslands og ESB. Um sé að ræða bullandi aðlögun með tilstyrk peningavalds sem erfitt eða ómögulegt sé að keppa við. Gott ef allt íslenska stjórnkerfið, eins burðugt og það nú er, er ekki á mála hjá þessu formyrkvaða sambandi, sem kennir sig við Evrópu.

Guðni er auðvitað ekki einn á báti í þessum málflutningi. Þar er saman komið allt svartasta afturhald landsins, sá söfnuður sem ræður nú um stundir ríkjum í Framsóknarflokknum en stjórnar stefnu Sjálfstæðisflokksins bak við tjöldin, ásamt nokkrum framsóknarmönnum sem enn hafa ekki ratað heim úr Vinstri grænum. Þessi flokkur sameinast í klúbbi sem kallar sig Heimssýn, eins furðuleg öfugmæli og það nú eru.

Nú verð ég að taka það fram að ég geri engar athugasemdir við það að menn hafi efasemdir um Evrópusambandið. Ég hef þær töluverðar sjálfur, en neita þó að taka afstöðu, hvað þá einarðlega, fyrr en það liggur fyrir svart á hvítu um hvað málið snýst. Í mínum huga er það óskynsamlegt, svo ekki sé dýpra í árinni tekið, að taka bjargfasta afstöðu til mála sem óvissa ríkir um, hvað þá skjala sem enginn hefur séð, af þeirri einföldu ástæðu að þau hafa ekki enn verið skrifuð. Sem sagt: það er jafn lítið vit í því, á meðan fuglarnir eru enn í skógi, að ákveða að þeir séu óætir og að þeir séu ljúfmeti.

Út frá þessum skilningi á skynseminni sé ég litla skynsemi í því að fara inn á öfugmælaslóðina skynsemi.is. að ábendingum Guðna Ágústssonar í Fréttablaðinu.

Og nú fer ég loksins að komast að efninu.

Landsvirkjun hefur í gegnum tíðina verið sökuð um að standa í „aðlögun“ til að greiða fyrir virkjanaframkvæmdum víða um land. Aðlögunin hefur t.d. falist í því að borga fyrir vatnsveitu sveitarfélags, vegagerð og samgöngubætur ýmsar, fundarsetur sveitarstjórnarmanna, uppsetningu ferðamannamiðstöðva og menningarsetra, stundað óeðlileg afskipti af bændum og jarðeigendum, jafnvel með hótunum, o.s.frv. o.s.frv. Sumir hafa gengið svo langt að kalla þetta mútur, við litla hrifningu, a.m.k. framsóknar- og sjálfstæðismanna sem finnst það eðlilegt og sjálfsagt að Landsvirkjun borgi kostnaðinn af allskyns braski sem fylgir framkvæmdum, og jafnvel bætur til viðkomandi. Það sé t.d. alls ekki eðlilegt að hreppsnefndir borgi fulltrúum sínum laun og kostnað vegna funda sem Landsvirkjun biður um að séu haldnir! Og auðvitað er það fráleitt að gera því skóna að hreppsnefndarmenn og misvel stæðir bændur láti formúgur fjár hafa áhrif á afstöðu sína til virkjanaframkvæmda í nágrenninu?

Þessar greiðslur eru náttúrulega líka í íslenskum krónum?

Hvernig var það hér um árið? Var nokkuð afdankaður bæjarstjóri fyrir austan dubbaður upp í embætti á vegum erlends álrisa? Jafnvel kallaður upplýsingafulltrúi eða eitthvað álíka? Og sendur svo norður í Þingeyjarsýslur til að upplýsa lýðinn þar um ágæti viðkomandi fyrirtækis og framkvæmda á þess vegum? Ég man ekki eftir því að Guðni Ágústsson eða Framsóknarflokkurinn gerði athugasemdir við þetta, verandi þó í ríkisstjórn með íhaldinu? Enda sjálfsagt óþarfi, því ekki hefur verið um að ræða einhliða áróður um ágæti viðkomandi fyrirtækis, eins og reyndin er hjá Kóka kóla og ESB. Engin aðlögun þar í gangi heldur aðeins sjálfsögð þjónusta við íbúa landshlutans sem áttu heimtingu á því að fá réttar og nákvæmar upplýsingar. Og hver var færari um að veita þær en fyrirtækið sjálft?

Hvort sem menn vilja trúa því að nú séu í gangi heiðarlegar samningaviðræður við ESB eða ótímabær og óumbeðin aðlögun í skjóli fjármagnsyfirburða og hvort sem menn vilja halda því fram að um sé að ræða eðlilega þátttöku í kostnaði vegna virkjanaframkvæmda eða lítt duldar mútur, er ljóst að sínum augum lítur hver silfrið.

Og hvað á að kalla menn sem vilja gjarnan þiggja aurinn með annarrri hendi en fúlsa við honum með hinni?

Um daginn var í fréttunum af óheilnæmu drykkjarvatni á Hveravöllum. Málið var blásið upp einn dag en svo fangaði annað athyglina, eins og gengur. Sennilega eru allir búnir að gleyma þessu núna, og verða jafn hissa á ástandinu þegar sagðar verða sömu fréttirnar af vatnsmálum á Hveravöllum næsta sumar.

Ég kom fyrst ríðandi á Hveravelli í fjölskylduferð á leið á Landsmót hestamanna í Skagafirði árið 1974, þá 13 ára gamall, og frá því um 1980 hef ég komið þar við a.m.k. tvisvar á ári í hópi reiðmanna, sem kellingasmali í byrjun, en fljótlega sem fararstjóri með hóp erlendra gesta sem borga háar fjárhæðir (væntanlega) til þess að njóta íslenska hestsins og hinnar „óspilltu“ íslensku náttúru.

Alveg frá því ég man eftir mér hefur vatnið á Hveravöllum verið talið ódrykkjarhæft, eða a.m.k. varhugavert til þess brúks, þó menn hafi kannski burstað upp úr því tennur og talið það nýtilegt til að skola niður úr klósettunum. Þess vegna hefur það lengi viðgengist að taka með sér hreint og heilnæmt vatn á brúsum til matargerðar og drykkjar, þegar næsti áfangastaður er þessi fallega og sögufræga vin milli jökla.

Vatnsmálin, og annar aðbúnaður á Hveravöllum, draga óneitanlega svolítið úr töfrum þessa annars eftirsóknarverða áfangastaðar; sagan og náttúran ljóslifandi á hverasvæðinu, í hrauninu og Eyvindarhelli, óborganlegt kvöldskinið á Hofsjökul sem virðist, ásamt tignarlegu Hrútfellinu, aðeins í seilingarfjarlægð í altæru fjallaloftinu.

Þegar ég var að byrja mína ferðamennsku sem ábyrgðaraðili fyrir hópi útlendinga þótti það ekki frágangsmál að setjast á kamar í Fremstaveri og Hvítárnesi, né heldur þrengslin og bágborin aðstaðan í eldhúskrókum kofanna, sem voru í engu samræmi við fjölda „gistiplássa.“ Ekki er víst að kökubasarakleinur íslenskra húsmæðra, sem mega ekki vamm sitt vita, séu soðnar við bágari aðstæður en þar var (og er sumsstaðar enn) boðið upp á að reiða fram stórsteikur handa 20-30 manna hópum glorhungraðra reiðmanna, rykugra og skítugra. En þröngt mega sáttir sitja og aldrei kvartar nokkur maður.

Síðan má segja að víða hafi orðið bylting í fjallakofamenningunni. Síaukin umferð hestahópa og auknar tekjur af heysölu og gistingu í gangnamannakofum hafa gert sveitarfélögum kleift að byggja við og bæta aðstöðuna. Landsvirkjun bætti bændum beitartap vegna Blöndulóns m.a. með því að leggja vegi og byggja kofa á öðrum hverjum hól á Auðkúlu- og Eyvindarstaðaheiðum, Tungnamenn bjóða nú upp á ágæta aðstöðu í Árbúðum og Gíslaskála, Hrunamenn eru nýbúnir að stækka Helgaskála og færa snyrtingar inn fyrir þröskuldinn. Jafnvel er víða hægt að komast í heita sturtu og verður þá ekki um meira beðið. Allt horfir þetta til bóta, enda ekki áhugi hjá ferðafólkinu fyrir lúxus eða flottræfilshætti.

Á Hveravöllum hefur hinsvegar engin framþróun orðið í þjónustu við gesti og gangandi síðastliðin þrjátíu ár. Gamli Ferðafélagsskálinn, jafn vinalegur og „kósí“ og hann nú er, er þarna enn eins og hann var og stundum þurfa matráðar tveggja hópa að reyna að borast við að elda ofan í mannskapinn, sem þarf svo að hafa allt á hnjánum. „Nýi“ skálinn er oftast eins og lestarstöð, enda hýsir hann líka staðarhaldara, sjoppu og er miðstöð þjónustunnar á staðnum og því ekki fýsilegur fyrir hópa sem vilja njóta samveru í ró og næði.

En þetta er allt saman auðveldlega hægt að umbera með tillitssemi og góða skapinu. Ef ekki væri fyrir vatnsvandræðin. Þegar við komum á Hveravelli í sumar, 22 manna hópur, var lokað kvennaklósett það fyrsta sem við blasti. Hlandskál karlamegin var merkt: „Bilað“. Sturtur náttúrulega allar lokaðar, og gerði lítið til. Undir kvöld var svo karlaklósetti alfarið lokað líka. Staðarhaldari opnaði inn á sitt prívat og bjargaði málunum, þannig að enginn missti í buxurnar, svo vitað sé. Morguninn eftir var búið að losa um stíflurnar og allt gekk því sína réttu boðleið eftir árbítinn.

Það sorglega við þetta allt saman er að nánast er hægt að ganga að svona ástandi vísu ár eftir ár.

Það er mikil umferð ferðamanna á Hveravöllum. Þangað koma stórir hópar á hestum, langferðabifreiðum eða tveimur jafnfljótum, fjölskyldur og einstaklingar á einkabílum eða reiðhjólum. Þar er boðið upp á tjaldstæði og svefnpokapláss í skálum fyrir tugi eða hundruð manna, en aðstaða og þjónustan ber langt því frá allan þann fjölda. Hvenær ætla Húnvetningar að girða sig í brók á Hveravöllum?

Annar vinsæll ferðamannastaður þar sem vatn er af skornum skammti er Gullfoss. Þar hafa staðarhaldarar einnig verið í standandi vandræðum með salernin í gegnum tíðina. Mér finnst það hálfsorglegt, og lítill virðingarvottur við Sigríði Tómasdóttur í Brattholti, að koma að læstum dyrum Sigríðarstofu með ábendingum í glugga um klósettferðir í næsta hús.

Sjálfsagt er það bæði flókið og dýrt að leysa úr þessu. En það verður að gera. Annað hvort með því að takmarka umferð verulega að þessum stöðum eða bæta aðstöðuna þar verulega. Núverandi aðstæður á Hveravöllum eru ekki boðlegar (sjálfsagt væri hægt að nefna marga fleiri staði þar sem svipað er ástatt). Ef taka þarf upp sérstakt gjald til að mæta kostnaði við úrbætur, þá verður svo að vera. Stífluð klósett á fjölförnum ferðamannastöðum eru ekki síður brýnt úrlausnarefni fyrir ráðherrana en glannaakstur rútubíla, og ætti heilbrigðiseftirlitið ekki frekar að vera með nefið ofan í slíkum vandræðum en kökubösurum vammlausra húsmæðra?

Sí og æ
sömu baggarnir
á sömu hestunum

Svo kveður Hannes Pétursson í Heimkynnum við sjó (ljóð 15) og er ekki örgrannt um að hann hafi nokkuð til síns máls.

Áður en verslunarmannahelgarvaðallinn tók völdin í fjölmiðlum fengu stjórnarandstæðingar sitt rúm í fréttatímum til að úttala sig um skuldir ríkissjóðs. Svo var að heyra á þeim að vaxandi halli kæmi þeim algjörlega í opna skjöldu; skuldavandinn væri gríðarlega alvarlegt mál! Og það sætti auðvitað furðu, en virtist ekki koma einu stærsta gjaldþroti heimssögunnar neitt við.

Hafandi hlustað á þetta útmálað í hverjum fréttatímanum á fætur öðrum vissi ég eiginlega ekki hvort ég ætti að hlæja eða reita skegg mitt (um annað hár er ekki að ræða). Hvar hafa þessir menn verið?

Í kjölfarið rifjaðist upp ýmislegt sem borið hefur verið fram síðustu misserin. Ég minntist ítrekaðra fyrirspurna á þingi um greiðslur vegna sérfræðiálita ofan úr háskóla, í krafti gegnsæis og heiðarleika, frá manni sem sjálfur safnaði tugmilljónum í kosningasjóði flokks sem barðist af alefli gegn því að opna bókhaldið og upplýsa um styrki og hagsmunatengsl.

Ég minntist harðvítugrar baráttu sömu afla gegn stjórnlagaráði, sem nú hefur blessunarlega sett þingmönnum það fordæmi, og það fyrir opnum tjöldum, að hægt sé að ná árangri og komast að niðurstöðu án þess að hlaupa beint niður í skotgrafirnar!

Ég minntist nafnlausra brunnmiga í netheimum sem dreifa skólpinu m.a. áfram í gegnum dælustöð í Hádegismóum.

Ég minntist rannsóknarskýrslu í 9 bindum sem unnin var á vegum hæstvirts Alþingis, og smám saman er nú að fenna yfir í opinberri umræðu – og þegar er farið að tortryggja og sá efasemdum um með því að benda á aukaatriði sem hafi nú ekki verið alveg eins og þar er lýst.

Og á meðan Steingrímur og Jóhanna troða marvaðann með hálfrænulausan ríkissjóð og þurfa að losa hann bæði úr vöðlum og ýmsum öðrum velþegnum hlífðarfatnaði, svo allt dragist ekki á bólakaf, ganga þeir sem hirtu bæði vélina úr og hjólin undan drossíunni að flakinu og eignast það á hrakvirði eftir að hafa fengið upphaflega bílalánið afskrifað.

Ég minntist kröfunnar um „nýja Ísland“, um endurreisn virðingar stjórnmálastéttarinnar, um opna, hreinskilna og heiðarlega umræðu; um drengileg og málefnaleg skoðanaskipti.

Og þegar ég var að rifja þetta upp fundust mér orð Hannesar Péturssonar frá árinu 1980 eitthvað svo viðeigandi:

Nær snarast undir kvið
þessar klyfjar af lygum?