Skúli Helgason kynnir í Fréttablaðinu nú um helgina nýja menntastefnu Samfylkingarinnar, eina af afurðum landsfundar flokksins nýverið. Þó þær áherslur sem Skúli kynnir, og kallar „framsækna umbótastefnu í menntamálum“, geti vel verið nýjar og framsæknar fyrir Samfylkingarfélögum, þá eru þarna á ferðinni gamlir frasar – „nýja“ stefnan er sem sagt bara ódýr endursögn á þeim áherslum sem hafa farið hæst í samfélagsumræðunni undanfarna fjóra áratugi – og lesa má um í öllum lögum og námskrám á Íslandi frá 1970.

Það er þó jákvætt við þessa stefnumörkun Samfylkingarinnar, að ætla má að flokkurinn sé þá þar með kominn nokkurn veginn til nútímans í umræðu um þennan mikilvæga málaflokk.

En það er sjálfsagt til of mikils mælst að biðja um ögrandi framtíðarsýn eða nýjar lausnir?

Skúli byrjar á gömlu tuggunni um fjárframlög til menntmála og samanburð við OECD, stjórnarskrárbundinn rétt þegnanna til almennrar fræðslu og menntunar við sitt hæfi. Þá rifjar hann upp brottfallið úr skólakerfinu og nauðsyn þess að taka tillit til ólíkra þarfa og hæfileika nemenda. Hann gengur svo langt að fullyrða að vægi verklegs náms hafi verið of lítið!! og ályktar að það sé vafalaust einn aðalsökudólgurinn fyrir brottfallinu.

Hver hefur ekki heyrt þennan söng áður? Alveg milljón sinnum síðustu áratugi?

Og hverning skyldi eiga að leysa vandann, skv. hinni „nýju“ stefnu? Jú, „Samfylkingin vill skoða sérstaklega hvernig megi innleiða á jafnræðisgrunni árangursríkar leiðir til að þjóna nemendum með mismunandi þarfir…“

Skúla, og öðrum félögum í Samfylkingunni, til upplýsingar þá hefur þetta verið eitt helsta markmið íslenskra menntamálayfirvalda frá því lög nr. 12/1970 um menntaskóla voru samþykkt. Og nú ætlar Samfylkingin að fara að skoða þetta? Hefði ekki verið nær í „nýrri menntastefnu“ að boða lausnir, nýjar leiðir, í ljósi mistækrar reynslu af þeim leiðum sem farnar hafa verið að þessu markmiði hingað til? Eru fjörutíu ár ekki nógur tími til að láta sér detta eitthvað í hug? Nei, það er víst best að skoða þetta aðeins betur.

Næstu nýjungar Samfylkingarinnar, sem Skúli tínir til, eru að „auka samfellu leik-, grunn- og framhaldsskóla þannig að gæði og skilvirkni menntunar og skólakerfis verði sem mest“ og að „auka samstarf ríkis og sveitarfélaga um starfsemi framhaldsskólans“, meira að segja hvetur flokkurinn til þess að rætt verði um „kosti þess og galla að flytja framhaldsskólann til sveitarfélaga“.

HALLÓ! Er enginn heima? Hefur Samfylkingin ekki kynnt sér þau lög sem í gildi eru? Hefur öll umræða um menntamál síðan fyrir 2000 farið algerlega framhjá flokksmönnum?

Samfella í námi einstaklinga, frá leikskóla og meira að segja alla leið upp í háskóla, er eitt af meginmarkmiðum núgildandi laga, ásamt sveigjanlegum eða fljótandi skilum milli skólastiga. Flutningur framhaldsskólans til sveitarfélaga hefur líka verið í umræðunni árum saman, mest fyrir tilstilli Samfylkingarinnar, grunar mig. Þetta er búið að vera svo lengi til umfjöllunar, að tími er kominn til að benda á raunhæfar leiðir, kynna nauðsynlegar aðgerðir til að koma þessum stefnumálum í framkvæmd, fyrst flokkurinn segist trúa á þau. En það eina sem boðið er upp á í nýju stefnunni er að fara að ræða málin og „greina vandlega alla kosti“. Það er auðvitað mikilvægt, hmm.

Nú kemst Skúli alveg á flug og kynnir til sögunnar „glænýjar hugmyndir“ um að minnka brottfall í framhaldsskólum. „Þar er grundvallaratriði að efla og styrkja starfsnám, m.a. með þróun styttri námsbrauta og auknu samstarfi skóla og atvinnulífs“, segir hann.

Þegar hér er komið lestrinum veit maður ekki almennilega hvort á heldur að hlæja eða gráta. Þessa málsgrein mætti taka nánast orðrétt upp úr hvaða framhaldsskólalögum, námsvísum eða aðalnámskrám framhaldsskóla frá því fyrst voru sett heildarlög um framhaldsskólastigið, með lögum nr. 57/1988, til nýjustu aðalnámskrárinnar frá því sl. vor. Að þessu markmiði hefur verið unnið sleitulaust hátt á þriðja áratug, og einmitt með þeim „nýju“ aðferðum sem Samfylkingin kynnir nú til sögunnar: að styrkja vek- og starfsnám, fjölga námsleiðum og þróa styttri námsbrautir í samstarfi við „aðila vinnumarkaðarins“. Kannski Samfylkingin láti sér detta í hug á næsta landsfundi að koma á svokölluðu framhaldsskólaprófi?

Það hefði kannski verið hægt að kalla það „framsækna umbótastefnu“ ef Samfylkingin hefði látið sér detta í hug eitthvað annað en menn hafa rembst við að gera, án sýnilegs árangurs, í þrjátíu ár?

Brottfall úr framhaldsskólum er samfélagslegt vandamál. Þær lausnir sem íslensk menntamálayfirvöld hafa hingað til boðið upp á hafa ekki virkað. Brottfallið minnkar ekki. Fjöldi nýrra, stuttra námsbrauta, með einhverjum gerviprófum sem gefa engin réttindi til neins, gera ekkert annað en í besta falli að fela vandann. Er t.d. nemandi sem hefur lokið tveggja ára „framhaldsskólaprófi “, þegar hann hrökklast út úr framhaldsskólakerfinu, eitthvað betur settur en án þess? Er e.t.v. aðalatriðið að með slíkt „próf“ upp á vasann hættir viðkomandi að vera „dropout“ í kerfinu?

Þetta kann sem sagt að vera leið til að lækka opinberar tölur um brottfall, markmið Samfylkingarinnar um 10%-in gætu jafnvel náðst? En hverju er samfélagið bættara? Og hverju er einstaklingurinn bættari? Mér sýnist að hvorugur aðilinn sé neinu bættari, viðkomandi er jafn illa staddur á vinnumarkaði, jafn réttindalaus -og jafn brottfallinn- hvort sem hans er getið í opinberum prósentutölum og OECD samanburði, eða ekki.

Ég nenni ekki að rekja lengra hina „nýju“ stefnu Samfylkingarinnar í menntamálum. Allt það sem fram kemur í grein Skúla, og ekki hefur verið rakið, er gamalkunnugt, endurtekið efni: Sameining/samstarf háskóla, efling samkeppnissjóða og „úrbætur á fyrirkomulagi námslána á Íslandi“.

Ég verð að viðurkenna vonbrigði mín eftir lestur greinarinnar. Ég gerði þau mistök að búast kannski við einhverju nýju í nýju menntastefnunni.

Í Fréttablaðinu þriðjudaginn 13. september blasti við á forsíðu að Hagfræðideild Háskóla Íslands hygðist taka upp inntökupróf í deildina vegna þess að lítt mark væri takandi á stúdentsprófum „úr sumum skólum“. Drjúgur hópur fyrsta árs nemenda falli á jólaprófum í deildinni og að á bilinu 35%-50% nemenda sem skrái sig láti aldrei eða sjaldan sjá sig í tímum. Haft er eftir dósent við hagfræðideildina að svo mikill munur sé á getu nemenda eftir því hvar þeir stunduðu nám til stúdentsprófs að slíkt próf sé orðið gagnslaust viðmið. Því sjái deildin sér einskis annars úrkosta en að taka upp inntökupróf.

Í kjölfar þessarar fréttar skrifar ritstjóri blaðsins í leiðara daginn eftir að það hafi lengi verið opinbert leyndarmál að fólk sé „mjög misvel undirbúið fyrir akademískt nám eftir því hvaða framhaldsskóla það hefur sótt“. Ritstjórinn heldur áfram og segir að í einhverjum tilvikum sé stúdentsprófið svikin vara, því það feli ekki í sér nægan undirbúning undir háskólanám.

Lausnin sem ritstjórinn sér við þessu er að sundurgreina brottfall úr háskólanámi eftir því úr hvaða framhaldsskólum nemendurnir komu og birta niðurstöðurnar opinberlega, enda um að ræða „sjálfsagðar upplýsingar fyrir nemendur og foreldra þegar tekin er ákvörðun um hvar sótt er um skólavist“.

Nú er þetta ekki í fyrsta skipti sem umræða af þessu tagi fer af stað. Og það virðist engu máli skipta hve mikið rætt er og ritað um málið. Alltaf fer það í sama gamla, glórulausa farveginn. Niðurstaðan verður sú að MR sé besti skólinn, aðrir svipaðir skólar séu í lagi en hinir slæmir.

Skólar sem komast upp með það að hundsa landslög og menntastefnu stjórnvalda með því að taka bara inn „útvalda“ eru í raun óþarfar stofnanir. Krakkar sem koma inn í framhaldsskólana með hæstu einkunnirnar á grunnskólaprófi munu áfram standa sig vel í námi almennt séð, svo lengi sem þau kjósa að sitja á skólabekk. Skiptir þá engu hvaða framhaldsskóla þau sækja. Þessir krakkar munu brillera á jólaprófunum í hagfræðideildinni, burtséð frá því hvort þau voru í MR eða hvaða öðrum skóla sem er.

Það hefur ekkert að gera með svikið eða ósvikið stúdentspróf hvernig þessum krökkum kemur til með að vegna í akademísku námi. Mér er vel minnisstætt viðtal sem tekið var fyrir nokkrum árum við dúx úr MR, stúlku sem fékk svimandi háa meðaleinkunn á stúdentsprófi frá þeim skóla. Það þótti tíðindum sæta að hún hafði líka tekið virkan þátt í félagslífi og einhverju fleiru, sem ég man ekki lengur hvað var. En þegar hún var spurð hvernig hún færi að þessu öllu, hvernig hún hefði sem sagt tíma fyrir allt félagslífið og hvað það nú var annað sem hún hafði fyrir stafni, jafnframt því að lesa skólabækurnar, svaraði hún því til að þetta væri bara spurning um skipulagningu. Hún nýtti kennslustundirnar í skólanum til að klára heimanámið og gat því gert hvað annað sem hana lysti eftir skóla á daginn. Á meðan kennararnir þuldu sem sagt hátimbruð vísindi sín í fyrirlestrum, eins og gert var í Bessastaðaskóla, þá lokaði hún eyrunum og einbeitti sér að því lesa sér til í námsbókunum.

Það má rétt ímynda sér hvort þessi stúlka hefði ekki getað setið í hvaða skóla sem var, hvar sem var á landinu, og dúxað ÞRÁTT FYRIR skólann og kennarana.

Margir skólar taka við öllum sem sækja um skólavist, eins og kveðið er á um í framhaldsskólalögum að gera skuli. Þeir standa undir frasanum „framhaldsskóli fyrir alla“ og eru fyrir vikið þátttakendur í því verkefni sem margir eru sammála um að sé eitt það mikilvægasta fyrir þjóðina til framtíðar litið: að efla menntun og hækka menntunarstig almennt, svo lífskjör hér verði áfram a.m.k. sambærileg og helst betri en þekkist í þeim löndum sem við viljum bera okkur saman við.

Þetta markmið næst ekki með því að taka bara „útvalda“ inn í framhaldsskólana.

Vandi hagfræðideildarinnar felst í því að nú til dags koma mun fleiri, og hlutfall þeirra fer sífellt hækkandi, en bara þeir sem voru með ágætiseinkunnir á grunnskólaprófi inn í háskólana. Þessir „viðbótarnemendur“ eiga alemnnt erfiðara með nám en hinir „útvöldu“. Ég fullyrði það að þeir myndu ekki ná jafn góðum árangri og þeir þó gera ef þeir sætu á bekkjunum í svokölluðum „elítuskólum“. En þangað inn fyrir þröskuld eru þeir ekki velkomnir, svo þeir stunda sitt nám góðu heilli í fjölbrautaskólum og öðrum skólum sem gera ekki upp á milli nemenda.

Vandi hagfræðideildarinnar felst líka í því að 35-50 prósent innritaðra nemenda lætur ekki sjá sig í kennslustundum. Er nokkur furða að þeir falli á prófum? Þessi vandi sem þarna er lýst fer sennilega vaxandi í háskólunum en hefur verið gjörþekktur í framhaldsskólunum lengi. Undanfarin a.m.k. 30 ár hefur það verið aðalkeppikefli framhaldsskólakerfisins að minnka brottfall. Það hefur verið reynt að gera með því að auka fjölbreytni námsframboðs, fjölga styttri námsleiðum og „koma til móts við þarfir, áhuga og getu“ fleiri nemenda. Framhaldsskólakerfið hefur sem sagt reynt að koma til móts við nemendur, enda hafa áherslur og „þarfir samfélagsins“ gjörbreyst á þessum tíma. Ekki hafa þó allir framhaldsskólar tekið þátt í þessari þróun.

Markmið skólakerfisins og menntastefnu stjórnvalda hlýtur að vera, ætti a.m.k. að vera, að mennta sem flesta sem mest, til þátttöku í tækni- og upplýsingasamfélaginu, nýsköpun og þróunarvinnu. Ekki að mennta bara lítinn hluta en senda hina „á togara eða í húsmæðraskóla“, eins og ágætur kennari minn einn í menntaskóla sagði gjarnan ef svell stærðfræðinnar reyndist nemendum hans full hált.

Spurningin er hvort hagfræðideildin gæti tekið upp nýja kennsluhætti, reynt að þróast á einhvern hátt til móts við nýjan hóp nemenda? Í þeim hópi sem fellur, eða sér ekki tilgang í því að mæta í kennslustundir dósentanna í hagfræðinni, gætu leynst efni í afbragðshagfræðinga, ef betur væri að gáð. Alveg eins og í hópi nemenda sem fá menntun sína í „opnu framhaldsskólunum“ leynast efni í nýta þjóðfélagsþegna, jafnvel lækna, lögfræðinga og hagfræðinga! þó þeim sé úthýst úr fáeinum snobbskólum fyrir sunnan.

Spurningin er ekki sú hvort stúdentspróf sé svikin vara eða ósvikin. Það er afskaplega einföld og ódýr leið að skella skuldinni af brottfalli í háskólum á framhaldsskólana. Það er jafnódýrt og að skella skuldinni af brottfalli í framhaldsskólum á grunnskólana. Engum dettur það í hug í alvöru, vona ég, að greina brottfall í framhaldsskólum niður á einstaka grunnskóla.

Það mun engan vanda leysa að greina brottfall í háskólum niður á einstaka framhaldsskóla. Þær „sjálfsögðu“ upplýsingar, sem ritstjóri Fréttablaðsins kallar eftir, munu engu breyta. Hér eftir sem hingað til munu krakkar sem alltaf hafa staðið sig vel í námi halda áfram að gera það.

Skólar sem aðeins taka inn þannig krakka munu að sjálfsögðu skila frá sér fólki sem heldur áfram að standa sig vel í námi. Þeir skólar sem taka inn alla flóruna af nemendum munu á sama hátt skila af sér allri flórunni; bæði nemendum sem munu standa sig vel í akademísku námi og nemendum sem munu standa sig illa, eða ekki finna sig í slíku námi. Þetta ætti hvert mannsbarn að geta sagt sér sjálft, og þarf ekki vísindarannsóknir til.

Umræðan mun hins vegar, hér eftir sem hingað til fara í glórulausa farveginn um góðu og slæmu skólana, engum til gagns en flestum til ógagns. Leiðari ritstjóra Fréttablaðsins var skref í þá átt.

Kjarni málsins er sá að það fer ekki eftir því í hvaða framhaldsskóla nemendur hafa stundað nám hvort þeim gengur vel eða illa í akademísku námi. Því ráða margir aðrir, flóknari þættir. Nemendur sem ná góðum tökum á náminu fyrstu árin innan skólakerfisins munu að öllu óbreyttu standa sig vel uppfrá því. Yfirgnæfandi líkur eru á því að nemendur sem fá góðar einkunnir á grunnskólaprófi muni fá góðar einkunnir á stúdentsprófi og í framhaldinu standa sig vel í háskólanámi. Þá skiptir engu máli í hvaða framhaldsskóla þeir gengu.