Upp úr 1990 hófst einkavinavæðingarskeiðið mikla á Íslandi. Ekkert var óhult, ef það var í opinberri eigu, og var þá hvorki skeytt um skömm né heiður. Takmarkið var að koma sem mestu af eigum almennings í hendurnar á „réttum aðilum“. Einkavæðingarstefnan var hugarfóstur Sjálfstæðisflokksins en Framsóknarmenn voru svo lítilþægir að taka þátt í spillingunni – bara ef þeirra menn fengu hluta af kökunni. Og svo skiptu flokkarnir góssinu bróðurlega milli sín.

Á sama tíma, í tíð Friðriks Sophussonar í fjármálaráðuneytinu, hófst það sem átti að vera „uppskurður og tiltekt“ í ríkisrekstri. Þessi tiltekt gekk undir nafninu New Public Management eða Nýskipan í ríkisrekstri og er skilgetið afkvæmi frjálshyggjunnar sem þá hafði tröllriðið hinum vestræna heimi um skeið, og átti eftir að keyra fjármálakerfi heimshlutans í kaf þegar tímar liðu, og við súpum nú seyðið af.

Stefna þessi hafði á margan hátt mikil áhrif á rekstur og starfsemi ríkisstofnana og skólakerfið fór ekki varhluta af því. Lög um framhaldsskólastigið á 10. áratugnum (lög nr. 80/1996) eru t.d. lituð henni sterkum litum. Í skýrslunni Umbætur og nýskipan í ríkisrekstri (1993) segir fjármálaráðherrann í formála að kjarni stefnunnar sé „að dreifa valdi, auka ábyrgð og flytja ákvarðanir sem næst vettvangi og ná með því hagkvæmari rekstri og betri þjónustu“. Þessum markmiðum átti að ná með einkavæðingu, fleiri útboðum verkefna og samningsstjórnun – þ.e. að stofnun fái aukið sjálfstæði í eigin málum gegn því „að ná skilgreindum árangri á tilteknum sviðum“.

Í kjölfarið komu „gæðakerfi“ og sjálfsmat, enda hafi markmiðasetning „takmarkaðan tilgang nema hægt sé að mæla árangur“ með nothæfum mælikvörðum. Boðaður var opinber samanburður á árangri stofnana til að koma á samkeppni milli þeirra og skapa þannig „aðhald og ódýrari þjónustu“. Til að stjórna ríkisstofnunum var talið mikilvægast fyrir stjórnendur að hafa fyrst og fremst menntun í og reynslu af stjórnun, fremur en faglega menntun og reynslu á starfssviði viðkomandi stofnunar. Hvað skólana varðar þýddi þetta að mikilvægara væri að skólastjórar væru með reynslu og menntun í viðskiptum og stjórnun en að þeir væru reyndir kennarar. Annað afkvæmi þessara pólitísku áherslna er „reiknilíkanið“ svokallaða, sem enn er notað til að ákveða fjárveitingar til skólanna.

Allar götur síðan hefur gríðarleg vinna verið lögð í það í skólunum að innleiða einhver gæðakerfi og staðla þau, að koma upp mælanlegum markmiðum. Ytri (á vegum mmrn.) og innri úttektir eru gerðar reglulega og tekið tillit til margra þátta. Alls ekkert hábölvað allt saman, langt því frá, en mikilvægt að halda því til haga að því meiri vinnu af þessu tagi, sem krafist er af kennurum, því minni tíma hafa þeir til að sinna kennslunni og nemendunum.

Mat á skólastarfi er hinsvegar hægara sagt en gert. Hvað er gott skólastarf? Hvað er góður árangur? Einfaldast, og kannski algengast, er að miða við einkunnaskalann. Ef nemendur útskrifast með góðar einkunnir, er þá ekki augljóst að árangurinn af skólastarfinu er góður og skólinn þar af leiðandi góður? Tilgangur samræmdu stúdentsprófanna, sem ráðherrar Sjálfstæðisflokksins lögðu mikla áherslu á, var einmitt sá að veita þann opinbera samanburð og skapa þá samkeppni milli stofnana sem sóst var eftir með NPM, að sögn til að „skapa aðhald og ná fram ódýrari þjónustu“, en í raun og veru aðallega til að hægt væri að sýna fram á það svart á hvítu hvaða skólar eru góðir og hverjir lélegir, svo það þyrfti heldur ekki að vera í einhverjum feluleik með þá umræðu.

Sem betur fer átta flestir hugsandi menn sig á því að ekki er hægt að afgreiða gæði skólastarfs á svo einfaldan hátt.

Fjárframlög úr ríkissjóði til skóla eru reiknuð á nemendaígildi. Reiknilíkanið skilur enginn, nema kannski einn eða tveir kallar í ráðuneytinu. Markmið þess er samt að úthluta fé á sanngjarnan, gagnsæjan hátt og taka tillit til þess að skólarnir eru ólíkir, með misfjölbreytt og misdýrt námsframboð, mismarga nemendur o.s.frv. Allt gott og blessað.

Skólarnir fá úthlutað fjármagni í reksturinn miðað við þau nemendaígildi sem skila sér til prófs. Markmiðið með þessari tilhögun er árangursmæling. Því fleiri nemendum sem skólinn skilar til prófs, því betri árangur er af starfinu, ekki satt? Það er til lítils að afhenda skólum háar fjárhæðir af almannafé, til að mennta lýðinn, ef þeir geta ekki einu sinni skilað nemendunum til prófs, hvað þá meira?

En það er einnmitt nákvæmlega þarna sem vesalvæðingin hefst.

Stjórnendur skólanna eru í klípu. Ef t.d. þúsund manns innrita sig í einhvern skólann að hausti þurfa þeir að ráða kennara, tryggja skólahúsnæði, búnað og stoðkerfi (námsráðgjafa, skrifstofufólk o.s.frv.) sem annar þeim nemendafjölda. Lögum samkvæmt verður framhaldsskólakerfið að taka við öllum sem óska inngöngu. Kostnaðurinn liggur fyrir í upphafi annar, að innritun lokinni, en skólarnir fá bara greitt í samræmi við þann fjölda sem skilar sér í próf við lok annar. Ef hluti nemendanna hverfur á miðri önn, eða kannski bara daginn fyrir próf, hefur skólinn lagt út í kostnað sem fæst ekki greiddur, og situr uppi með tapið. Því fleiri sem hætta, því meira verður rekstrartapið. Ekki er víst hægt að segja upp kennurum og öðru starfsfólki, leigusamningum vegna kennsluhúsnæðis o.s.frv., jafnóðum og nemendum fækkar? En væri það ekki hin æskilega leið markaðshyggjunnar?

Hvaða afleiðingar hefur þetta? Ætli það sé gaman að reka heilan framhaldsskóla með bullandi halla?

Þetta kerfi skapar þrýsting á það að helst allir nemendur endist fram í prófatímann. Í okkar skólakerfi, þar sem 95% allra þeirra sem ljúka skyldunámi grunnskólans að vori innrita sig í framhaldsskóla að hausti, er auðvitað misjafn sauður í mörgu fé. Flestir vilja bara standa sig og útskrifast, en í svo fjölbreyttum hópi er því ekki að leyna að hópur nemenda, sem fer stækkandi, veit varla hvaða erindi hann á í skóla – og langar ekkert að vera þar. Hópur nemenda brýtur allar reglur sem skólarnir setja um mætingar, verkefnaskil og vinnuframlag. Fara samt furðu margir þeirra að heiman og í skólann á morgnana.

Auðvitað eru í framhaldsskólunum nemendur sem gengur illa í námi vegna ýmiskonar vanda – námslegra, félagslegra, sálrænna, andlegra eða líkamlegra erfiðleika – og ekki má gera lítið úr því eða rétti þeirra á þjónustu við hæfi. Skólakerfið er fyrir nemendur en nemendur ekki fyrir skólakerfið. Og vandi af þessu tagi stendur í engu sambandi við viljann til að standa sig.

En það eru nemendurnir sem ekki hafa neina greiningu, nemendur sem „ekkert er að“, en gengur samt bölvanlega að mæta í skólann, lesa námsefnið og komast áleiðis á menntabrautinni, sem eru áhyggjuefnið – og halda uppi brottfallstölunum!

Hér takast á tvö sjónarmið. Annars vegar þarf að skila sem flestum, helst öllum, til prófs svo útlagður kostnaður fáist greiddur. Það er hvorki gott til afspurnar, né skynsamlegt, að reka skóla með bullandi tapi ár eftir ár. Hinsvegar þarf að halda uppi ákveðnum lágmarkskröfum um gæði náms og kennslu. Á vorum símatstímum liggur það fyrir nokkuð fljótt hverjir nemendanna sækja kennslustundir með viðunandi hætti og sinna náminu af einhverju viti. Þeir dýrðardagar eru liðnir að hægt sé að lesa allt námsefni vetrarins í upplestrarfríi fyrir próf að vori, þar sem allt er lagt undir. Og það er engum til framdráttar að dragnast með hátt í þriðjunginn af nemendahópnum í bekknum algerlega utangátta. Hvorki þeim sjálfum né nemendum sem vilja gera sitt besta. Látum kennarana liggja milli hluta. Þetta hefur slæm áhrif á vinnuandann.

Ímyndum okkur bara hóp manna sem ræður sig sjálfviljugur í vinnu hjá fyrirtæki sem tekur að sér að moka skurði. Þriðjungurinn mætir ekki nema endrum og sinnum, og þegar það ber við, mætir hann allt of seint og skilur skófluna eftir heima. Þó verkstjórunum sé skapi næst að sveifla fætinum í afturendann á iðjuleysingjunum, og biðja þá að koma ekki aftur, getur hann lítið gert, því uppgjör fyrir verkið miðast við það hve margir eru enn við störf við verklok. Það er búið að leggja út í ákveðinn kostnað sem verður að fá greiddan, og framkvæmdastjórinn á bágt með að sýna eigandanum enn eitt ársuppgjörið með hallarekstri. Og því eru iðjuleysingjarnir dekstraðir til að mæta, allavega svona öðru hvoru. Hagkvæmara er að ráða sérstakan starfsmann sem heldur utan um skóflulager til að lána, annan til að sjá um bómullar- og hreinsisprittbirgðirnar og þann þriðja til að hafa alltaf nóg af plástri á skrámur. Verkstjórinn helypur svo á milli og sækir það sem vantar hverju sinni. Verkstjórnin verður bara að sitja á hakanum á meðan. Með þessu móti gæti tekist að halda öllum á staðnum, þó ekki væri nema að nafninu til og með því að hvíla sig á skurðbakkanum, á meðan hinir grafa.

Þetta vinnusiðferði, vesalvæðingin, er bein afleiðing af því „árangurshvetjandi“ umhverfi sem stjórnmálamenn hafa innleitt í skólakerfið. Nú er það verkefni stjórnmálamanna að taka afstöðu til þess hvort það sé þetta sem réttast sé og best að börnin okkar læri í skólunum.

Þrátt fyrir það umhverfi sem unglingunum er búið í skólum landsins eru margir þeirra sem betur fer bæði athugulir og sjálfbjarga. Nemandi sem fór í kynnisferð á Alþingi Íslendinga hafði t.d. þetta að segja að heimsókn lokinni, í greinargerð sem hann skilaði kennara sínum: „Það kom mér mjög á óvart hvað það voru fáir í þingsalnum, bara örfáar hræður sem þá voru annaðhvort sofandi, í símanum eða að lesa Moggann. Er Íslandi stjórnað svona?“

Kannski er ekki endilega von á miklu frá stjórnmálamönnunum?

Framhaldsskólakerfið á Íslandi er orðið bæði fjölbreytt og sveigjanlegt og kemur því vel til móts við ólíkar þarfir og getu nemenda. Samt hverfa milli 20 og 30% þeirra frá námi í miðju kafi – án viðunandi árangurs. Verkefni skólamanna og stjórnmálaafla er að grafast fyrir um raunverulegar ástæður fyrir þessu, benda á leiðir til úrbóta – og hrinda þeim í framkvæmd.

Undanfarna áratugi hefur verið unnið sleitulaust að því að fjölga námsleiðum, auka fjölbreytileikann og sveigjanleikann í kerfinu, til að koma til móts við nýjan hóp nemenda, nemendur sem áður fyrr yfirgáfu skólakerfið að loknu skyldunámi og fóru út á vinnumarkaðinn, sem tók þeim oftast opnum örmum.

Nú er þetta orðin gömul saga. Framhaldsskólakerfið hefur á sl. 30 árum aðlagað sig að breyttum veruleika – nemendurnir eru ekki lengur sá einsleiti hópur sem gat með tiltölulega lítilli fyrirhöfn hakkað í sig hvað sem fyrir hann var lagt – á leið sinni inn í rykfallnar deildir háskólans. Þó nokkrir skólar komist upp með það enn, dugir framhaldsskólakerfinu í heild ekki að vera bara læst á fyrstu tvö táknin, það þarf að kunna á allt mannrófið, frá A-Ö.

Nú er kominn tími til að hugsa málin upp á nýtt, benda á nýjar leiðir og áherslur, í stað þess að spóla áfram í sama hjólfarinu – og stefna enn að því meginmarkmiði næstu árin og áratugina að auka fjölbreytni og sveigjanleika. Það heggur ekki að rót vandans og mun ekki skila árangri.

Mesti vandinn í skólakerfinu er ekki skortur á fjölbreytni og sveigjanleika, heldur skortur á læsi. Ólæsum eða illa læsum nemendum gagnast lítið fjölbreytni og sveigjanleiki. Þeir eru jafn ólæsir eftir sem áður. Vitaskuld verða alltaf einhverjir sem ekki geta lært að lesa, af ýmsum ástæðum, og þeir þurfa hér eftir sem hingað til þjónustu við hæfi. Sú þjónusta er fyrir hendi.

Í framhaldsskólunum eru langflestir á bóknámsbrautum til stúdentsprófs. Of stóran hluta þessara nemenda má kalla ólæsan, og fer stækkandi. Það eru ekkert endilega nemendur sem glíma við sk. lestrarörðugleika, t.d. lesblindu. Alltof margir, sem hefðu vel getað orðið fluglæsir á barnsaldri, eru stautandi í framhaldsskólum. Svo eru aðrir, sem strax ná góðum tökum á lestrartækninni, en komast svo ekkert lengra, staðna. Þetta er sorglegt. Eitt er að vera læs – og annað er að vera læs.

Af hverjum sættum við okkur við þetta? Foreldrar? Kennarar? Menntamálayfirvöld? Alþingi? Ríkisvald? Samfélag?

Bregðast mætti við með því að herða bara inntökuskilyrðin. Svo er líka hægt að afgreiða skóla sem reyna af fremsta megni að koma sem flestum einstaklingum áleiðis, í samræmi við áhuga þeirra og vonir en kannski að einhverju leyti í blóra við getu þeirra, sem lélega skóla sem útskrifi t.d. „annars flokks stúdenta“. Alltaf er töluverð stemmning fyrir þessum viðhorfum.

Svona aðferðir og sleggjudómar leysa engan vanda. Það er rétt stefna, sem við fylgjum hér á landi, að halda sem flestum dyrum opnum sem lengst í menntakerfinu. Allir eiga að fá sitt tækifæri, í stað þess að ákveðið sé á barns- eða snemma á unglingsaldri, hvaða örlög og starfsvettvangur bíði – lífshalupið í stórum dráttum.

Mikilvægast af öllu er að bæta lestrarfærni. Við höfum nú byggt upp svo góðan grunn, fjölbreyttan og sveigjanlegan, allt frá leikskóla og upp úr, að óviðunandi er að stór hluti æskunnar hrekist þaðan. Góð lestrarfærni er grundvöllur allra lífsgæða, og með því að láta nemendur fljóta illa læsa gegnum skólakerfið, án þess að grípa til þeirra ráðstafana sem duga, eru framin á þeim herfileg mannréttindabrot. Er ekki ólæsið, fremur en skortur á sveigjanleika og fjölbreytni, sá þrítugi hamar sem margir nemendur standa frammi fyrir í framhaldsskólunum, og veldur því að þeir hverfa frá? Langflestir nemendur myndu klára sig prýðilega, á hvaða braut sem er, í hvaða skóla sem er, aðeins ef þeir væru þokkalega læsir.

Þannig útbúnir myndu þeir lesa sig upp hvaða hamar sem er.

Skólakerfið glímir við fleiri drauga en ólæsisdrauginn, og fjallað verður nánar um það næst….

Allir ættu að geta verið sammála því að eitt mikilvægasta hlutverk menntakerfisins sé að efla almenna menntun – að „mennta“ sem flesta einstaklinga sem mest. Þetta gæti á fínu máli heitið „að hækka menntunarstigið“. Trúlega hafa allir stjórnmálaflokkar markmið af þessu tagi á stefnuskrá sinni, enda talið víst að „góð almenn menntun sé lykillinn að velferð þjóðarinnar“ til lengri tíma litið.

Sá tími er löngu liðinn að samfélaginu dugi að láta einungis börn embættismanna og broddborgara lesa íslenskar fornbókmenntir, stærðfræði, ensku, þýsku -og auðvitað latínu- í tveimur eða þremur menntaskólum.

Nú þarf að hafa alla í skólum, eftir að skyldunámi lýkur, og helst sem lengst. Margt ber til þess. Í fyrsta lagi er enga vinnu að hafa og börn og unglingar hafa ekki lengur neinu hlutverki að gegna í atvinnulífinu, hvorki til sjávar né sveita. Í sveitum sjá tölvur nú um að mjólka kýrnar og einn maður getur hæglega séð um allan heyskapinn ofan úr risavöxnum traktórnum. Smalað er á fjórhjólum. Pólskir verkamenn sjá um að snyrta bæði ýsuflök og gulrófu, þ.e.a.s. ef tölvan gerir það ekki líka.

Í öðru lagi hafa orðið til margvísleg störf sem krefjast menntunar, eða a.m.k. töluveðrar sérhæfingar, sem hentugt er að hópmiðla í skólastofum, en hvorki Völuspá, Macbeth né algebra veita hentug svör við, svona á yfirborðinu. Í þriðja lagi eru hvorki mamma né pabbi heima, hvað þá heldur afi og amma, til að passa börnin og kenna þeim góða siði.

Við sendum því krakkana í skólann. Það þarf líka að hækka menntunarstig þjóðarinnar, ef við ætlum ekki „að dragast aftur úr þjóðum sem við viljum miða okkur við“ hvað lífskjör varðar. Þetta skilja allir, er það ekki öruggt?

Og við sendum krakkana okkar svikalaust í skólann. Um það bil 95% af hverjum árgangi innritar sig í framhaldsskóla við 16 ára aldur, þó hlutfallið fari hríðlækkandi úr því. Íslendingar hafa því gullin tækifæri til þess að „gera eitthvað úr“ nánast öllum unglingum og koma þeim rækilega til manns. Ef „minna verður úr“ einhverjum en vonir standa til eða æskilegt væri, eða ef alþjóðlegur samanburður er eitthvað óhagstæður, þá er ekki hægt að kenna því um að unglingarnir hunsi menntunarkerfið í stórum stíl, og dragist þess vegna aftur úr.

Nánast allir leita í hlýjuna, í faðm menntakerfisins.

En hvað gerist svo? Hvers vegna láta á milli 20 og 30 af hundraði ungmenna sig hverfa út úr musterum manndómsins?

Er það út af því að námsframboðið er ekki nógu fjölbreytilegt, að alls staðar er verið að kenna það sama? Nei, það er ekki ástæðan. Mýgrútur af mismunandi námsleiðum er í boði: styttri jafnt og lengri bók-, iðn-, verk-, starfs-, list- og sérnámsbrautir.

Er það út af því að kerfið er svo ósveigjanlegt, að allir verði að fara á sama hraða sömu leiðina, -að ekki verði aftur snúið eftir að lagt er af stað? Nei, það er ekki ástæðan. Hver og einn getur farið á eigin hraða, hætt á einni braut og byrjað á þeirri næstu, nánast hvenær sem hugurinn girnist. Einn getur lokið stúdentsprófi á þremur árum en annar verið að gaufast við það í áratug(i). Annar getur byrjað í trésmíði en útskrifast í vélsmíði, eftir að hafa hætt í miðju kafi til að vinna í sjoppu í tvö ár en byrjað svo aftur þar sem frá var horfið, eins og ekkert hafi í skorist. Sá þriðji getur byrjað í rafiðinum á Suðurnesjum en skipt yfir í bíliðnir í Borgó eða kjötiðnir í MK, bara ef hann langar til. Þeir sem hafa áhuga á hestamennsku eða afreksíþróttum geta svalað áhuga sínum í F.Su. Og þeir sem hafa smekk fyrir því, og nógu háar einkunnir, geta farið í einhvern „elítuskólanna“.

Íslenskir unglingar geta því fundið sér í skólakerfinu nánast allt sem hugurinn girnist. Þeir geta líka valið sér það umhverfi og skipulag sem þeim hentar best. Þeir geta valið stóran skóla eða lítinn. Þeir geta valið heimavistarskóla, heimangönguskóla, eða heimanakstursskóla. Þeir geta valið bekkjarkerfi eða áfangakerfi. Þeir geta valið sveit eða borg eða þorp. Allt þetta geta þeir valið, eftir því hvar áhuginn liggur og hvað hentar þeim sjálfum best.

Og þennan sveigjanleika, valfrelsi og fjölbreytileika getur örþjóðin Ísland boðið upp á. Það má heita rannsóknarefni hvernig 300 þúsund hræður geta, án þess að blikna, haldið úti svo flóknu og fjölþættu framhaldsskólakerfi sem við gerum.

Lausnin við brottfallsvandanum í íslenska framhaldsskólakerfinu felst ekki í því að auka enn meira fjölbreytni skólakerfisins, fjölga enn stuttum námsbrautum og gagnslausum gerviprófum, eða að einblína áfram á að „taka aukið tillit til mismunandi þarfa og hæfileika nemenda“. Við erum þegar komin nógu langt áleiðis á þessari braut, eftir að hafa fetað hana samviskusamlega í 40 ár: Framhaldsskólakerfið okkar ER bæði fjölbreytt og sveigjanlegt og tekur svikalaust tillit til mismunandi áhuga, þarfa, getu, hæfileika og óska nemenda. Skortur á þessu er ekki vandinn.

Nú er komið að því að einbeita sér að öðrum markmiðum.

Stjórnmálaflokkarnir ættu að ræða það innan sinna raða hvaða markmið þeir telji mikilvægust á þessum tímamótum, hvernig þeir telji raunsætt að ná markmiðunum – og kynna að því loknu stoltir fyrir kjósendum „nýja framsækna umbótastefnu í menntamálum“.

Framhald næst…

Skúli Helgason kynnir í Fréttablaðinu nú um helgina nýja menntastefnu Samfylkingarinnar, eina af afurðum landsfundar flokksins nýverið. Þó þær áherslur sem Skúli kynnir, og kallar „framsækna umbótastefnu í menntamálum“, geti vel verið nýjar og framsæknar fyrir Samfylkingarfélögum, þá eru þarna á ferðinni gamlir frasar – „nýja“ stefnan er sem sagt bara ódýr endursögn á þeim áherslum sem hafa farið hæst í samfélagsumræðunni undanfarna fjóra áratugi – og lesa má um í öllum lögum og námskrám á Íslandi frá 1970.

Það er þó jákvætt við þessa stefnumörkun Samfylkingarinnar, að ætla má að flokkurinn sé þá þar með kominn nokkurn veginn til nútímans í umræðu um þennan mikilvæga málaflokk.

En það er sjálfsagt til of mikils mælst að biðja um ögrandi framtíðarsýn eða nýjar lausnir?

Skúli byrjar á gömlu tuggunni um fjárframlög til menntmála og samanburð við OECD, stjórnarskrárbundinn rétt þegnanna til almennrar fræðslu og menntunar við sitt hæfi. Þá rifjar hann upp brottfallið úr skólakerfinu og nauðsyn þess að taka tillit til ólíkra þarfa og hæfileika nemenda. Hann gengur svo langt að fullyrða að vægi verklegs náms hafi verið of lítið!! og ályktar að það sé vafalaust einn aðalsökudólgurinn fyrir brottfallinu.

Hver hefur ekki heyrt þennan söng áður? Alveg milljón sinnum síðustu áratugi?

Og hverning skyldi eiga að leysa vandann, skv. hinni „nýju“ stefnu? Jú, „Samfylkingin vill skoða sérstaklega hvernig megi innleiða á jafnræðisgrunni árangursríkar leiðir til að þjóna nemendum með mismunandi þarfir…“

Skúla, og öðrum félögum í Samfylkingunni, til upplýsingar þá hefur þetta verið eitt helsta markmið íslenskra menntamálayfirvalda frá því lög nr. 12/1970 um menntaskóla voru samþykkt. Og nú ætlar Samfylkingin að fara að skoða þetta? Hefði ekki verið nær í „nýrri menntastefnu“ að boða lausnir, nýjar leiðir, í ljósi mistækrar reynslu af þeim leiðum sem farnar hafa verið að þessu markmiði hingað til? Eru fjörutíu ár ekki nógur tími til að láta sér detta eitthvað í hug? Nei, það er víst best að skoða þetta aðeins betur.

Næstu nýjungar Samfylkingarinnar, sem Skúli tínir til, eru að „auka samfellu leik-, grunn- og framhaldsskóla þannig að gæði og skilvirkni menntunar og skólakerfis verði sem mest“ og að „auka samstarf ríkis og sveitarfélaga um starfsemi framhaldsskólans“, meira að segja hvetur flokkurinn til þess að rætt verði um „kosti þess og galla að flytja framhaldsskólann til sveitarfélaga“.

HALLÓ! Er enginn heima? Hefur Samfylkingin ekki kynnt sér þau lög sem í gildi eru? Hefur öll umræða um menntamál síðan fyrir 2000 farið algerlega framhjá flokksmönnum?

Samfella í námi einstaklinga, frá leikskóla og meira að segja alla leið upp í háskóla, er eitt af meginmarkmiðum núgildandi laga, ásamt sveigjanlegum eða fljótandi skilum milli skólastiga. Flutningur framhaldsskólans til sveitarfélaga hefur líka verið í umræðunni árum saman, mest fyrir tilstilli Samfylkingarinnar, grunar mig. Þetta er búið að vera svo lengi til umfjöllunar, að tími er kominn til að benda á raunhæfar leiðir, kynna nauðsynlegar aðgerðir til að koma þessum stefnumálum í framkvæmd, fyrst flokkurinn segist trúa á þau. En það eina sem boðið er upp á í nýju stefnunni er að fara að ræða málin og „greina vandlega alla kosti“. Það er auðvitað mikilvægt, hmm.

Nú kemst Skúli alveg á flug og kynnir til sögunnar „glænýjar hugmyndir“ um að minnka brottfall í framhaldsskólum. „Þar er grundvallaratriði að efla og styrkja starfsnám, m.a. með þróun styttri námsbrauta og auknu samstarfi skóla og atvinnulífs“, segir hann.

Þegar hér er komið lestrinum veit maður ekki almennilega hvort á heldur að hlæja eða gráta. Þessa málsgrein mætti taka nánast orðrétt upp úr hvaða framhaldsskólalögum, námsvísum eða aðalnámskrám framhaldsskóla frá því fyrst voru sett heildarlög um framhaldsskólastigið, með lögum nr. 57/1988, til nýjustu aðalnámskrárinnar frá því sl. vor. Að þessu markmiði hefur verið unnið sleitulaust hátt á þriðja áratug, og einmitt með þeim „nýju“ aðferðum sem Samfylkingin kynnir nú til sögunnar: að styrkja vek- og starfsnám, fjölga námsleiðum og þróa styttri námsbrautir í samstarfi við „aðila vinnumarkaðarins“. Kannski Samfylkingin láti sér detta í hug á næsta landsfundi að koma á svokölluðu framhaldsskólaprófi?

Það hefði kannski verið hægt að kalla það „framsækna umbótastefnu“ ef Samfylkingin hefði látið sér detta í hug eitthvað annað en menn hafa rembst við að gera, án sýnilegs árangurs, í þrjátíu ár?

Brottfall úr framhaldsskólum er samfélagslegt vandamál. Þær lausnir sem íslensk menntamálayfirvöld hafa hingað til boðið upp á hafa ekki virkað. Brottfallið minnkar ekki. Fjöldi nýrra, stuttra námsbrauta, með einhverjum gerviprófum sem gefa engin réttindi til neins, gera ekkert annað en í besta falli að fela vandann. Er t.d. nemandi sem hefur lokið tveggja ára „framhaldsskólaprófi “, þegar hann hrökklast út úr framhaldsskólakerfinu, eitthvað betur settur en án þess? Er e.t.v. aðalatriðið að með slíkt „próf“ upp á vasann hættir viðkomandi að vera „dropout“ í kerfinu?

Þetta kann sem sagt að vera leið til að lækka opinberar tölur um brottfall, markmið Samfylkingarinnar um 10%-in gætu jafnvel náðst? En hverju er samfélagið bættara? Og hverju er einstaklingurinn bættari? Mér sýnist að hvorugur aðilinn sé neinu bættari, viðkomandi er jafn illa staddur á vinnumarkaði, jafn réttindalaus -og jafn brottfallinn- hvort sem hans er getið í opinberum prósentutölum og OECD samanburði, eða ekki.

Ég nenni ekki að rekja lengra hina „nýju“ stefnu Samfylkingarinnar í menntamálum. Allt það sem fram kemur í grein Skúla, og ekki hefur verið rakið, er gamalkunnugt, endurtekið efni: Sameining/samstarf háskóla, efling samkeppnissjóða og „úrbætur á fyrirkomulagi námslána á Íslandi“.

Ég verð að viðurkenna vonbrigði mín eftir lestur greinarinnar. Ég gerði þau mistök að búast kannski við einhverju nýju í nýju menntastefnunni.